Na twee jaar zoete aardappels kweken onder verschillende omstandigheden,
leek het me tijd om een handleiding te schrijven met mijn ervaringen. Er staat
veel over de kweek op Amerikaanse websites, maar veelal gaat het om warme
gebieden. In Nederland en België hebben we toch onze eigen omstandigheden, en
de bataat is maar weinig beschreven in de vakliteratuur. Ik hoop dat jullie er
wat aan hebben. Voel je vooral vrij om je eigen ervaring/aanvullingen te
vertellen. Ik zal het blijven aanpassen.
Zoete aardappels zijn geen familie van aardappels, maar eigenlijk een tropisch familielid van onze haagwinde. Als je goed kijkt lijken de bladeren op elkaar, maar het is pas echt goed te zien wanneer de planten bloeien. De vaak fraai gekleurde bloemen zijn duidelijk dezelfde als de pispotjes van de haagwinde.
De zoete aardappel is een tropische plant, die commercieel wordt gekweekt in het zuiden van de VS en in Latijns Amerika, maar met de juiste maatregelen is ook de kweek in onze gematigde streken heel goed mogelijk. Het is zeker leuk om eens te proberen, maar voorwaarde is een warme plek om te beginnen en een beetje medewerking van het weer.
De plant
Net als de gewone aardappel groeit de bataat ondergronds. De zoete aardappel is een verdikking van de stengel, en groeit in Nederland en België aanmerkelijk langzamer dan de gewone aardappel. Boven de grond vormt de plant lange takken van soms meer dan een meter lang, en vormen later in het seizoen bovendien kleine zijscheuten in de bladoksels van de stengel. Op die manier bedekt de plant de grond.
Het wortelstelsel kan groot worden. De plant maakt een fijn netwerk van worteltjes, waarvan sommigen verdikken tot een knol. Bij goede losse grond kan het stelsel heel diep gaan.
Het begin
Om te starten heb je een zoete aardappel nodig. Iedere verkrijgbare variëteit (er zijn er heel wat) werkt, maar een aantal professionele zaadverkopers hebben speciale knollen die geschikt zouden zijn voor ons klimaat. Ook een zoete aardappel uit de supermarkt volstaat. Let wel op: veel soorten worden behandeld met een kiemremmend middel, waardoor het kiemen pas heel laat of helemaal niet plaatsvindt. Kies daarom een bataat uit de biologische winkel (of bestel bij een zaadhandel), om dit uit te sluiten.
Start in de late winter of vroege lente (maart/april). De planten krijg je door de knol te laten spruiten. Dat kan relatief makkelijk, maar moet op een warme plaats gebeuren. Thuis op de vensterbank is een prima plek. Warmte en veel vocht zorgen ervoor dat de knol, net als een gewone aardappel, op de oogjes uitloopt. Dat zie je vanzelf: onderaan vormt de knol wortels, en bovenaan verschijnen de -soms paarse- scheuten.
Dit ontspruiten kan op verschillende manieren. Op internet zijn veel filmpjes te vinden van mensen die de bataat half in een glas met water zetten, eventueel omhoog gehouden met een paar tandenstokers. Dit werkt prima, maar de knol kan ook in een bedje met vochtige aarde worden gelegd. Als er in eerste instantie maar warmte en vocht is. Als de spruiten verschijnen, is er wel (direct) zonlicht nodig. Het meest puntige deel van de knol is de onderkant.
Het ontspruiten kan lang duren. Het heeft bij mij wel eens zes weken geduurd voor er iets gebeurde, dus heb geduld. Als de knol onverhoopt gaat rotten of zacht wordt en er zijn geen spruiten, begin dan opnieuw. In sommige handleidingen staat dat je de knol ook kan halveren om het makkelijk hanteerbaar te maken, maar ik heb daar geen ervaring mee. Uit iedere knol kunnen wel tien scheuten komen, maar meestal is het wat minder (4 à 5).
Opkweek
De groei van de scheuten (in het Engels “slips”) gaat in het begin erg langzaam. Het is een kwestie van geduld: de scheuten moeten een centimeter of twintig zijn om over te planten, en dat kan wel een maand duren. Heel erg is dat niet, want als je vroeg begonnen bent is het toch nog te koud om ze te verplanten.
Je plukt de “slips” door ze voorzichtig van de plant te trekken. Als het lastig gaat, kan je ook een mesje gebruiken om ze uit de knol te snijden, maar meestal is dat niet nodig. Als de takjes breken, geen nood. Ook dan zijn nog prima te gebruiken.
Als je de knollen laat spruiten in het water, dan zal je soms zien dat sommige onder water beginnen. Ze krijgen dan vaak al aan de scheut worteltjes. Die moeten de andere scheuten ook krijgen. Om dat te doen zet je ze een week (of twee) in een glas water, nog steeds in een warme omgeving. De wortels komen dan al na een paar dagen aan de plant. Wacht tot er een flinke bos wortels onder hangt.
De grond
In de tropen stellen zoete aardappels weinig eisen aan de grond, maar in onze streken zijn ze heel wat kieskeuriger. Dat is niet zo gek. De planten groeien niet of nauwelijks bij een temperatuur onder de 15 graden, dus de grond moet de snel kunnen opwarmen. Bovendien moet het lichte grond zijn, om het fijne wortelstelsel niet te hinderen. Dat betekent dat de kweek in klei- of veengrond vrijwel uitgesloten is.
Maar ook in zand- en lossgronden zijn teeltmaatregelen aan te raden, door bijvoorbeeld het gebruik van ruggen die worden ingepakt in landbouwplastic. Gewone teelt in de vaste grond zal weinig opbrengst geven.
Ik kweek de planten op veengrond, maar in bakken. Dat heeft een aantal voordelen: bij een slechte zomer zijn de bakken te verplaatsen, eventueel naar de kas/serre, en ze bieden bescherming tegen ondergrondse vraat van woelmuizen, ratten en ander gespuis. Om de bakken niet te laten uitdrogen is regelmatig begieten geboden. Dat kan aanzienlijk makkelijker worden gemaakt door de bakken onderin van gaten te voorzien en deels in te graven. De planten kunnen overigens prima tegen wat droogte. Zorg voor flinke bakken, zoals speciekuipen of die handige wasmanden van de Action.
Als je gebruik maakt van bakken is potgrond alleen eigenlijk al te vast. Verluchtig de grond dus met scherpzand, compost en/of cocopeat. Luchtig is het toverwoord.
Bemesting
Net als bij andere knolgewassen is compostrijke grond afdoende. Overbemesting met koemest of andere stikstofrijke mest zorgt voor een flinke bladgroei, maar minder knollen. Kali is welkom, dus wat houtas of patentkali komt de knolvorming ten goede.
Groei
Plant de scheuten pas in de grond wanneer de temperatuur buiten gemiddeld (overdag) boven de 15 graden komt. Dat is meestal pas in de zomer, dus juni. Beschik je over een kas waar nog voldoende plek is, dan kan je daar een maand eerder beginnen. Die extra groeitijd is handig, want de knollen hebben de volledige zomer nodig om te vormen. Hoe langer het groeiseizoen, hoe groter de opbrengst. Vier, vijf of zelfs zes maanden in de grond is ideaal. Maar dat hangt enorm af van de weersomstandigheden.
Het planten zelf is niet moeilijk: zet de takjes een centimeter of acht diep. Ook als er nog weinig worteltjes zijn, dan vormen die vanzelf als de planten in de grond staan. Zet twee a drie planten per bak, of zorg voor twintig a dertig centimeter afstand in een rij.
Belangrijk is een beschutte, zo zonnig mogelijke plek. Mijn ervaring is dat planten in een relatief warmere kas, maar met minder licht, een kleinere opbrengst hadden dan de planten die de hele zomer, aanmerkelijk koeler, buiten in de volle zon stonden.
De takken zullen eerst in de lengte groeien, en aan de voet komen vaak nieuwe scheuten. Later in het seizoen neemt de lengtegroei af, en vullen de takken wat meer op met nieuw blad.
De bladeren zijn overigens eetbaar, en een lichte snoei schijnt weinig kwaad te kunnen.
Problemen
De planten zijn redelijk probleemloos, maar wel populair bij vraatzuchtige dieren. Dat geldt voor de knollen (woelmuizen) maar ook voor de planten, die populair zijn bij slakken, rupsen en luizen. Buiten is de vraat zelden zo serieus dat maatregelen nodig zijn. Is de plant eenmaal goed aangeslagen, dan is het een taai gewas dat goed tegen weerswisselingen kan. Het komt wel voor dat bepaalde scheuten niet goed groeien. Die vormen dan ook geen knollen. Je kan ze het best verwijderen.
Oogst
Van de knolgroei is niets te zien, maar poolshoogte nemen kan wel. Woel voorzichtig in de aarde om te voelen of er al een knol zit. Na een maand of twee is er al wat waar te nemen, maar probeer geduld te houden. Rek het groeiseizoen zoveel mogelijk, en oogst pas als je weet dat het echt koud gaat worden. Tot oktober kunnen ze zeker blijven staan.
Grote knollen kunnen tussendoor voorzichtig geoogst worden. Maar de plant kan er ook in een keer uit: verwijder het bladerdek en zoek voorzichtig de knollen onder de grond met de hand. Dat moet in lichte grond makkelijk kunnen. Wrijf ze voorzichtig schoon, verwijder kleine worteltjes en leg ze naast elkaar in een kistje of bakje. Van iedere plant oogst je meestal een of twee grotere knollen en een heleboel kleine of dunne exemplaren. Als je alleen maar dunne exemplaren hebt, dan is het groeiseizoen te kort geweest. De diktegroei vindt pas op het laatst plaats.
Bewaren
Om ze echt lekker zoet te krijgen, moeten bataten nog rijpen. Dat doe je door ze in een warme omgeving te leggen. Volgens de boekjes moet dat op 25 graden, maar dat is in ons klimaat vrijwel onmogelijk. Ik leg ze in de huiskamer enkele weken bovenop de boekenkast in een houten kistje. Daarna kunnen ze droog nog maanden worden bewaard in een donkere, vorstvrije ruimte. Gooi de kleine bataatjes niet weg: die zijn het lekkerst!
Veel succes!
Zoete aardappels zijn geen familie van aardappels, maar eigenlijk een tropisch familielid van onze haagwinde. Als je goed kijkt lijken de bladeren op elkaar, maar het is pas echt goed te zien wanneer de planten bloeien. De vaak fraai gekleurde bloemen zijn duidelijk dezelfde als de pispotjes van de haagwinde.
De zoete aardappel is een tropische plant, die commercieel wordt gekweekt in het zuiden van de VS en in Latijns Amerika, maar met de juiste maatregelen is ook de kweek in onze gematigde streken heel goed mogelijk. Het is zeker leuk om eens te proberen, maar voorwaarde is een warme plek om te beginnen en een beetje medewerking van het weer.
De plant
Net als de gewone aardappel groeit de bataat ondergronds. De zoete aardappel is een verdikking van de stengel, en groeit in Nederland en België aanmerkelijk langzamer dan de gewone aardappel. Boven de grond vormt de plant lange takken van soms meer dan een meter lang, en vormen later in het seizoen bovendien kleine zijscheuten in de bladoksels van de stengel. Op die manier bedekt de plant de grond.
Het wortelstelsel kan groot worden. De plant maakt een fijn netwerk van worteltjes, waarvan sommigen verdikken tot een knol. Bij goede losse grond kan het stelsel heel diep gaan.
Het begin
Om te starten heb je een zoete aardappel nodig. Iedere verkrijgbare variëteit (er zijn er heel wat) werkt, maar een aantal professionele zaadverkopers hebben speciale knollen die geschikt zouden zijn voor ons klimaat. Ook een zoete aardappel uit de supermarkt volstaat. Let wel op: veel soorten worden behandeld met een kiemremmend middel, waardoor het kiemen pas heel laat of helemaal niet plaatsvindt. Kies daarom een bataat uit de biologische winkel (of bestel bij een zaadhandel), om dit uit te sluiten.
Start in de late winter of vroege lente (maart/april). De planten krijg je door de knol te laten spruiten. Dat kan relatief makkelijk, maar moet op een warme plaats gebeuren. Thuis op de vensterbank is een prima plek. Warmte en veel vocht zorgen ervoor dat de knol, net als een gewone aardappel, op de oogjes uitloopt. Dat zie je vanzelf: onderaan vormt de knol wortels, en bovenaan verschijnen de -soms paarse- scheuten.
Dit ontspruiten kan op verschillende manieren. Op internet zijn veel filmpjes te vinden van mensen die de bataat half in een glas met water zetten, eventueel omhoog gehouden met een paar tandenstokers. Dit werkt prima, maar de knol kan ook in een bedje met vochtige aarde worden gelegd. Als er in eerste instantie maar warmte en vocht is. Als de spruiten verschijnen, is er wel (direct) zonlicht nodig. Het meest puntige deel van de knol is de onderkant.
Het ontspruiten kan lang duren. Het heeft bij mij wel eens zes weken geduurd voor er iets gebeurde, dus heb geduld. Als de knol onverhoopt gaat rotten of zacht wordt en er zijn geen spruiten, begin dan opnieuw. In sommige handleidingen staat dat je de knol ook kan halveren om het makkelijk hanteerbaar te maken, maar ik heb daar geen ervaring mee. Uit iedere knol kunnen wel tien scheuten komen, maar meestal is het wat minder (4 à 5).
Opkweek
De groei van de scheuten (in het Engels “slips”) gaat in het begin erg langzaam. Het is een kwestie van geduld: de scheuten moeten een centimeter of twintig zijn om over te planten, en dat kan wel een maand duren. Heel erg is dat niet, want als je vroeg begonnen bent is het toch nog te koud om ze te verplanten.
Je plukt de “slips” door ze voorzichtig van de plant te trekken. Als het lastig gaat, kan je ook een mesje gebruiken om ze uit de knol te snijden, maar meestal is dat niet nodig. Als de takjes breken, geen nood. Ook dan zijn nog prima te gebruiken.
Als je de knollen laat spruiten in het water, dan zal je soms zien dat sommige onder water beginnen. Ze krijgen dan vaak al aan de scheut worteltjes. Die moeten de andere scheuten ook krijgen. Om dat te doen zet je ze een week (of twee) in een glas water, nog steeds in een warme omgeving. De wortels komen dan al na een paar dagen aan de plant. Wacht tot er een flinke bos wortels onder hangt.
De grond
In de tropen stellen zoete aardappels weinig eisen aan de grond, maar in onze streken zijn ze heel wat kieskeuriger. Dat is niet zo gek. De planten groeien niet of nauwelijks bij een temperatuur onder de 15 graden, dus de grond moet de snel kunnen opwarmen. Bovendien moet het lichte grond zijn, om het fijne wortelstelsel niet te hinderen. Dat betekent dat de kweek in klei- of veengrond vrijwel uitgesloten is.
Maar ook in zand- en lossgronden zijn teeltmaatregelen aan te raden, door bijvoorbeeld het gebruik van ruggen die worden ingepakt in landbouwplastic. Gewone teelt in de vaste grond zal weinig opbrengst geven.
Ik kweek de planten op veengrond, maar in bakken. Dat heeft een aantal voordelen: bij een slechte zomer zijn de bakken te verplaatsen, eventueel naar de kas/serre, en ze bieden bescherming tegen ondergrondse vraat van woelmuizen, ratten en ander gespuis. Om de bakken niet te laten uitdrogen is regelmatig begieten geboden. Dat kan aanzienlijk makkelijker worden gemaakt door de bakken onderin van gaten te voorzien en deels in te graven. De planten kunnen overigens prima tegen wat droogte. Zorg voor flinke bakken, zoals speciekuipen of die handige wasmanden van de Action.
Als je gebruik maakt van bakken is potgrond alleen eigenlijk al te vast. Verluchtig de grond dus met scherpzand, compost en/of cocopeat. Luchtig is het toverwoord.
Bemesting
Net als bij andere knolgewassen is compostrijke grond afdoende. Overbemesting met koemest of andere stikstofrijke mest zorgt voor een flinke bladgroei, maar minder knollen. Kali is welkom, dus wat houtas of patentkali komt de knolvorming ten goede.
Groei
Plant de scheuten pas in de grond wanneer de temperatuur buiten gemiddeld (overdag) boven de 15 graden komt. Dat is meestal pas in de zomer, dus juni. Beschik je over een kas waar nog voldoende plek is, dan kan je daar een maand eerder beginnen. Die extra groeitijd is handig, want de knollen hebben de volledige zomer nodig om te vormen. Hoe langer het groeiseizoen, hoe groter de opbrengst. Vier, vijf of zelfs zes maanden in de grond is ideaal. Maar dat hangt enorm af van de weersomstandigheden.
Het planten zelf is niet moeilijk: zet de takjes een centimeter of acht diep. Ook als er nog weinig worteltjes zijn, dan vormen die vanzelf als de planten in de grond staan. Zet twee a drie planten per bak, of zorg voor twintig a dertig centimeter afstand in een rij.
Belangrijk is een beschutte, zo zonnig mogelijke plek. Mijn ervaring is dat planten in een relatief warmere kas, maar met minder licht, een kleinere opbrengst hadden dan de planten die de hele zomer, aanmerkelijk koeler, buiten in de volle zon stonden.
De takken zullen eerst in de lengte groeien, en aan de voet komen vaak nieuwe scheuten. Later in het seizoen neemt de lengtegroei af, en vullen de takken wat meer op met nieuw blad.
De bladeren zijn overigens eetbaar, en een lichte snoei schijnt weinig kwaad te kunnen.
Problemen
De planten zijn redelijk probleemloos, maar wel populair bij vraatzuchtige dieren. Dat geldt voor de knollen (woelmuizen) maar ook voor de planten, die populair zijn bij slakken, rupsen en luizen. Buiten is de vraat zelden zo serieus dat maatregelen nodig zijn. Is de plant eenmaal goed aangeslagen, dan is het een taai gewas dat goed tegen weerswisselingen kan. Het komt wel voor dat bepaalde scheuten niet goed groeien. Die vormen dan ook geen knollen. Je kan ze het best verwijderen.
Oogst
Van de knolgroei is niets te zien, maar poolshoogte nemen kan wel. Woel voorzichtig in de aarde om te voelen of er al een knol zit. Na een maand of twee is er al wat waar te nemen, maar probeer geduld te houden. Rek het groeiseizoen zoveel mogelijk, en oogst pas als je weet dat het echt koud gaat worden. Tot oktober kunnen ze zeker blijven staan.
Grote knollen kunnen tussendoor voorzichtig geoogst worden. Maar de plant kan er ook in een keer uit: verwijder het bladerdek en zoek voorzichtig de knollen onder de grond met de hand. Dat moet in lichte grond makkelijk kunnen. Wrijf ze voorzichtig schoon, verwijder kleine worteltjes en leg ze naast elkaar in een kistje of bakje. Van iedere plant oogst je meestal een of twee grotere knollen en een heleboel kleine of dunne exemplaren. Als je alleen maar dunne exemplaren hebt, dan is het groeiseizoen te kort geweest. De diktegroei vindt pas op het laatst plaats.
Bewaren
Om ze echt lekker zoet te krijgen, moeten bataten nog rijpen. Dat doe je door ze in een warme omgeving te leggen. Volgens de boekjes moet dat op 25 graden, maar dat is in ons klimaat vrijwel onmogelijk. Ik leg ze in de huiskamer enkele weken bovenop de boekenkast in een houten kistje. Daarna kunnen ze droog nog maanden worden bewaard in een donkere, vorstvrije ruimte. Gooi de kleine bataatjes niet weg: die zijn het lekkerst!
Veel succes!
